Tevbe'nin Çeşitleri
Tövbe, Allahü Teâlâ Hazretlerinden bir nimettir. Allahü Teâlâ Hazretleri bu ümmete in'âm etti. Diğer ümmetlere Allah, bu nimeti vermedi.
Tövbe’nin dört mertebesi vardır.
Birincisi: Tövbe ismiyle ilgilidir. O'da saliklerin (seyrü suluk’a girenlerin) ilk mertebesidir. Bu nefsi emmâre'nin tövbesidir. Bu mü'minlerden avamların mertebesidir. Bu tövbe’de, menhiyyatı (Allah'ın yasakladıklarını) terk etmek, Allah'ın emirlerini işlemek, kaçırdıklarını (namaz ve oruç gibi ibadetleri) kaza etmek, hakları hak sahiplerine vermek, zulmettiği kimseler ile helâlleşmek, yaptıklarına pişman olmak ve bir daha onlara dönmemeye azmetmektir.
İkincisi: İnâbe mertebesidir. Bu nefs-i levvâme'nin mertebesidir. Bu, evliya’dan mü'minlerin havassının (seçkin olanların) mertebesidir. Allah'a inâbet, dünyayı terk etmek, dünyanın lezzetlerine karşı zahit olmak, güzel ahlâka sahip olmak, nefsi, hevâ ve hevesine muhalefet ederek temizlemek ve nefis ile mücâhede etmeye devam etmektir. Nefis inâbe mertebesini kazanırsa, kalb makamına girer. Kalbin sıfatıyla vasıflanır. Çünkü inâbe kalbin sıfatlarındandır.
Allahü Teâlâ buyurdu:
"Gaybda Rahman’a haşyet duyan ve inâbeli bir kalb ile gelen kimselere!"
Üçüncü mertebe "Evbe" mertebesidir. Bu ise nefs-i mülheme'ye mahsus bir yerdir. Bu mertebe, evliya’nın havassının mertebesidir. Allah'a "evbe" etmek (ona yönelmek), mü'minin şevk ve iştiyak duygularının eseri olarak Allah ile karşılaşmaya ve buluşmaya yönelmesidir.
(Ruhü’-l Beyan Tercümesi C:1 S:519)